خانه قدیری رشت ؛ بنایی قجری در قدیمی‌ترین میدان شهر

تی نما : رشت از آن دسته شهرهایی است که در بیشتر محلات قدیمی‌اش‌، خانه‌هایی تاریخی با فرهنگ معماری گذشته چون نگین انگشتری می‌درخشند. بعضی از این خانه‌های قدیمی مرکز رشت قرار دارند و می‌توان حین خیابان‌گردی و پیاده‌روی‎‌ در شهر بهشان سری زد. خانه تاریخی قدیری یکی از همان‌ خانه‌های زیبا و منحصربه‌فرد است که در یکی از کوچه‌های مشرف به قدیمی‌ترین میدان رشت، یعنی سبزه‌میدان واقع شده است. خانه‌ای زیبا با حیاطی باصفا که از زندگی قدیم حکایت‌ها دارد. اگر به گشت‌‌و‌گذار در خانه‌ای قجری در رشت علاقه‌مندید، با من در نابرو همراه شوید تا سری به خانه قدیری از دیدنی های رشت بزنیم.

خانه قدیری کجاست؟

خانه قدیری در ضلع شرقی قدیمی‌ترین میدان شهر رشت، یعنی سبزه میدان قرار دارد. این خانه نرسیده به سینمای سبزه‌میدان، در انتهای کوچه بن‌بست احتساب واقع شده است.کوچه‌ای بلند که از لحظه ورود به آن تا رسیدن به انتهایش، ترکیب ساخت‌وسازهای جدید در کنار خانه‌های ویلایی و میراثی، حس عجیبی را توام با غربت و دل‌تنگی تداعی می‌کند. نزدیک به انتهای بن‌بست، خانه تاریخی قدیری را می‌توان از دیوارهای آجرنما و در چوبی قدیمی‌اش شناخت.

پیشینه تاریخی خانه قدیری

این خانه یکی از بناهای تاریخی اواخر عصر قاجار است. «محمدولی‌خان تنکابنی سپهدار» حکمران گیلان، آن را ساخته است. این خانه تا تیرماه سال ۱۳۴۴ خورشیدی در اختیار «محمد حسن و نصرالله همدانی» بود و در آن تاریخ به «دکتر فریدون نصیری» فروخته شد و او نیز در همان سال، ملک را به‌عنوان مهریه ازدواج به‌‌نام همسرش، «اکرم قدیری» کرد که امروزه نیز به همین نام شهرت دارد. خانه تاریخی قدیری در سال ۱۳۷۹ خورشیدی با شماره ۲۶۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

محوطه خارجی خانه قدیری

از در چوبی ورودی که وارد خانه می‌شویم، مثل تمام خانه‌های تاریخی عصر قاجار، با حیاط بزرگ و باصفایی روبه‌رو می‌شویم. حیاط اصلی نسبت به ورودی خانه در ارتفاع پایین‌تری قرار گرفته است. بخش ورودی سنگ‌فرش است و با چند پله به‌سمت پایین، به حیاط اصلی می‌رسد.

درختان و درختچه‌های این حیاط در کنار آجرهای قدیمی و نمای تاریخی و زیبای خانه، چشم هر گردشگر علاقه‌مند به معماری تاریخی را به خود جذب می‌کند. خانه در سمت راست حیاط، با دروپنجره‌های چوبی از جنس نراد، پرهیبت و اصیل به نظر می‌رسد. معمولا خانه‌های عصر قاجار سه حیاط تودرتو با درهای فراوان دارند. اما خانه قدیری تنها یک در ورودی با سردری سفالی و دیوارهایی با آجر قرمز دارد که می‌گویند در جریان مرمت و بازگشایی کوچه به این شکل درآمده‌ است.

درخت نخل تزیینی، انبه، گل‌ها و درختچه‌های بسیاری در حیاط به چشم می‌خورند که ترکیب رنگی جالبی را در جوار رنگ چوب ساختمان برای بینندگان فراهم کرده‌اند. حیاط کوچک و پشتی خانه بیشتر از حیاط اصلی قدیمی به نظر می‌رسد؛ چراکه مرمت نشده است و به‌همان شکل قدیمی به حیات خود ادامه می‌دهد. سنگ‌های کف و کاشی‌های حوض حیاط، مملو از خزه‌های سبزند و نشان از سایه‌گیربودن این بخش از محوطه خارجی دارند.

معماری خانه تاریخی قدیری

این خانه با قدمتی طولانی، استقامت خود را در طول سالیان دراز به رخ معماران امروزی کشیده است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۶۷ خورشیدی، به‌دلیل بی‌مبالاتی یکی از مستاجرانش، دچار حریق شد و بخش‌هایی از آن آسیب جدی دید. ساختمان اصلی این ملک دو طبقه دارد و در ساخت آن به فضای پیرامونی نیز توجه زیادی شده است.

سقف شیروانی این بنا لمبرکوبی است و دروپنجره‌های آن از جنسی منحصر‌به‌فرد، یعنی چوب نراد روسی‌اند که مقاومت زیادی در برابر پوسیدگی دارند. قسمت بیرونی ساختمان با سفال ساخته شده و داخل خانه نیز به‌وسیله گچ‌بری و شیشه‌های رنگی تزیین شده است.

چیدمان داخلی و سبک طراحی این بنا بسیار زیبا بوده و در آن اصول زیبایی‌شناسی به‌طورکامل رعایت شده است. شرایط اقلیمی گیلان نیز در شکل‌گیری نمای این سازه بی‌تاثیر نبوده است.

پس از مرمت خانه، دیگر کف طبقه همکف چوبی نیست و لمبه‌کوبی‌های کف طبقه دوم نیز زیر پارکت پوشیده شده‌اند. طبقه دوم بسیار زیبا است. ارسی‌ها و گره‌های چینی تالار مرکزی در طبقه فوقانی، در کنار آیینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های گل و مرغی، مجموعه‌ای از زیبایی‌های اصیل را به هر بیننده‌ای هدیه می‌کنند. طبقه دوم خانه قدیری با سقفی بلند و هوایی خنک و مطبوع، مخصوص فصل‌های گرم سال بود و به‌نوعی تابستان‌نشین بنا به شمار می‌رفت. تابستان‌نشین خانه قدیری ایوان بلندی دارد و در فصول گرم سال با بالابردن پنجره‌های ارسی، باعث گردش هوا و خنکی فضا می‌شد. بخش همکف نیز با سقفی کوتاه جهت گرم‌نگاه‌داشتن خانه، زمستان‌نشین این بنا محسوب می‌شد و در فصل‌های پاییز و زمستان کاربرد بیشتری داشت.

کاربری امروزی خانه تاریخی قدیری

از سال ۱۳۶۸ اداره کل میراث فرهنگی گیلان این بنا را خریداری و مرمت کرد. این بنا تا سال ۱۳۸۱ محل استقرار این سازمان بود و پس از نقل مکان سازمان به محل جدید، از این خانه به‌عنوان بخش پژوهشی اداره استفاده شد. خانه ‌قدیری دارای کتابخانه‌ای مجهز به کتاب‌های تخصصی در حوزه مرمت، معماری،گردشگری، مردم‌شناسی و تاریخ است که مورد‌ توجه و استفاده دانشجویان و پژوهشگران بسیاری در این حوزه قرار گرفته است.