پویش میرزا

بسم‌اللّه‌الرّحمن‌الرّحیم‌

قضیّه‌ى مرحوم میرزا کوچک جنگلى یک قضیّه‌ى ویژه است؛ اگرچه که در آن دوره‌ى خاص – یعنى در دوره‌ى فاصله‌ى بین مشروطیّت و سرِ کار آمدن رضاخان – حوادث گوناگونى در کشور به‌وجود آمده و هم‌زمان با نهضت جنگل، چند کار بزرگ دیگر هم در گوشه و کنار کشور – مثل مرحوم شیخ محمّد خیابانى در تبریز، یا کلنل محمّدتقى خان پسیان در مشهد – اتّفاق افتاده که اینها همه تقریباً هم‌زمان است، لکن قضیّه‌ى جنگل یک قضیّه‌ى ویژه است. خب ما قضایاى تبریز را و حضور مرحوم شیخ محمّد خیابانى و اینها را خوب میدانیم دیگر، هم در تاریخ نوشته شده و هم قضایاى خصوصى و اطّلاعات زیادى داریم، امّا آن صبغه‌ى مردمى و نجابتى که در کار مرحوم میرزا کوچک خان جنگلى هست، در هیچ کدام از این دو سه کار دیگرى که هم‌زمان در آن دوره اتّفاق افتاد در سرتاسر ایران، نظیر ندارد. میرزا کوچک – همین طور که اشاره کردید – یک روحانى است، یک طلبه است. البتّه من شنیده بودم، نقل شد براى ما از سالها پیش که ایشان مرحوم میرزاى شیرازى را در یک قضیّه‌ى ویژه است؛ اگرچه که در آن دوره‌ى خاص – یعنى در دوره‌ى فاصله‌ى بین مشروطیّت و سرِ کار آمدن رضاخان – حوادث گوناگونى در کشور به‌وجود آمده و هم‌زمان با نهضت جنک کرده، لکن خیلى باورکردنى نیست. این را مرحوم پدرم نقل میکرد از مرحوم آ سیّد على‌اکبر مرعشى – که شوهر خواهر پدر ما بود، یعنى باجناق مرحوم شیخ محمّد خیابانى بود – که او از بزرگان علمایى بود که منزوى بود در تهران؛ او گفته بود که میرزا کوچک درس میرزا را درک کرده. به نظرم نمى‌آید این خیلى قابل تأیید باشد، زیرا که سنّ میرزا کوچک در وقتى که میرزاى شیرازى از دنیا رفته، چهارده پانزده سال بیشتر نبوده، بعید به نظر میرسد که ایشان توانسته باشد درک کند مرحوم میرزاى شیرازى را؛ لکن در اینکه طلبه بوده، در اینکه روحانى بوده، هیچ شکّى نیست؛ در حوزه‌ى خودِ رشت، بزرگانى هم در آن وقت بوده‌اند که میتوانسته از آنها استفاده کند، در این هیچ تردیدى نیست. بنابراین منشأ حرکت میرزا کوچک خان یک منشأ صددرصد دینى و اعتقادى است.

 رفتار او هم یک رفتار دینى و اعتقادى است، یعنى انسان مشاهده میکند با اینکه در درون تشکیلات خودشان مخالفینى داشت، بعضى از اقشار گوناگون ممتاز هم با او مخالفت میکردند، امّا مرحوم میرزا کوچک در برخورد با اینها کاملاً حدود شرعى را رعایت میکرده و اهل درگیرى با داخل نبوده‌. مثلاً کسانى بودند که‌ مخالفتهاى اعتقادى با ایشان داشتند؛ همراهان ایشان – آن افراطى‌ها – میگفتند اینها را بزنیم سرکوب کنیم! میرزا کوچک نمیگذاشته، جلوى اینها را میگرفته و مانع میشده از اینکه این کار را بکنند؛ یعنى رفتار هم یک رفتار دینى است.

 و حرکت، یک حرکت صددرصد اسلامى و ایرانى است. خب آن زمان – میدانید دیگر – آن غوغاى نهضت مارکسیستى و تشکیل شوروى و هیاهویى که در دنیا و در بین ملّتها راه افتاده بود و جاذبه‌اى که براى بعضى از ملّتها به‌وجود آورده بود، طبعاً یک عده‌اى را مجذوب خودش کرده بود و دوروبرى‌هاى ایشان هم از این طریق به ایشان خیانت کردند؛ لکن این مرد، هم به‌خاطر پایبندى‌اش به اسلامْ جذب تفکّر مارکسیستى نشد و رد کرد به‌طور صریح و قاطع آن نظریّه را – با اینکه جزو نزدیک‌ترین‌هایى که با او از اوّل همراه بودند، گرایش پیدا کردند؛ البتّه آنها هم ناکام از دنیا رفتند، هیچ‌کدام آنها هم خیرى از این زندگى ندیدند و از آن جریان بلشویکى هیچ خیر و تجاوب جوانمردانه‌اى مشاهده نکردند – و مخالفت کرد، هم با اجنبى مخالف بود؛ یعنى چون سیاستى بود که از طرف اجانب بود، با اینکه اینها مقابله‌شان با دستگاه‌هاى حاکم مثل انگلیس و روسهاى قزّاق و مانند اینها بود، امّا درعین‌حال به آن طرف هم جذب نشد؛ استقلال را حفظ کرد. یک نمونه‌ى خیلى برجسته‌اى است میرزا کوچک خان؛ خداوند ان‌شاءاللّه درجاتش را عالى کند.

 کار شما هم با این اهدافى که ذکر کردید و با ترتیبى که گفتید بسیار کار خوبى است. البتّه کتاب درباره‌ى میرزا کوچک زیاد نوشته شده. خوشبختانه اخلاص این مرد موجب شده که بر خلاف دیگر کسانى که در این صراطهاى مبارزات و مانند اینها وارد شدند، اسمش سر زبانها باشد و همه بشناسند او را، در حالى که خیلى از این کسانى را که من اشاره کردم مردم نمى‌شناسند اصلاً و اسمشان را هم – بعضى‌ها را – نشنفته‌اند، لکن ایشان در بین مردم شناخته شده است، کتاب درباره‌اش نوشته شده. سعى بشود یک کار جامع و داراى نکته – نکته‌هاى اساسى زندگى او – به‌وجود بیاید، تا ان‌شاءاللّه چهره‌ى او بیشتر در بین مردم ما، جوانهاى ما شناخته بشود.

 بله یک واحد مینیاتورى را ایشان از نظام اسلامى و جمهورى اسلامى را در رشت و در همان محدوده‌ى خاصّ خودش – گیلان – به‌وجود آورده. از شما دوستانى که در این زمینه کار میکنید متشکّریم، و میخواهیم هم که همکاران دولتى و مسئولین تبلیغاتى و مانند اینها با شما همکارى کنند، و کمک کنند ان‌شاءاللّه این کار به بهترین وجهى تمام بشود.

 والسّلام علیکم و رحمهاللّه و برکاته‌