محلات قدیمی، مجموعه ای از حافظه تاریخی، عواطف و احساسات مردمان هر شهری هستند. کوچهها و خیابان هایی که نوع حرفه و زندگی مردم در دورههای گذشته و مناسبات آنها را نشان میدهند. محلات قدیمی در رشت بسیارند، محلاتی که با وجود تغییرات در ساخت و سازهای امروزی، هنوز عطر و بوی گذشته را، در بناهای تاریخی، سردر خانههای قدیمی و مشاغل سنتی به عابران و گردشگران محله، هدیه میدهند. خیابان پیرسرای رشت یکی از همان محلات دوست داشتنی این شهر است که حرفههای قدیمی و هنرهای دستی این خطه را در خود حفظ کرده است. اگر قصد خرید صنایع دستی در رشت را دارید و یا میخواهید در کنار تماشای صنایع دستی، بافت قدیمی این شهر را در خانههای تاریخی و مغازههای صدساله ببینید سری به این محله باصفا بزنید.
خیابان پیرسرای رشت کجاست؟
خیابان پیرسرای رشت از ابتدای سبزه میدان آغاز شده و تا خیابان سردارجنگل (سام سابق) ادامه دارد. این محله به «گذرپیرسرا»، «آپیرسرا یا آقاپیرسرا» نیز مشهور است.
تاریخچه خیابان پیرسرای رشت
خیابان پیرسرای رشتی رشت در قدیم، شامل راسته بازاری بود که در آن خراطان و سازندگان وسایل چوبی و تزئینی مغازه داشتند. در این محله، جمعی از اهالی رشت و نیز فومنیانی سکونت داشتند که در دوره ناصرالدین شاه قاجار از فومن به این محله آمده و در آن سکونت اختیار کرده بودند. علت انتخاب نام پیراسرا را، به پیر دانایی نسبت داده اند که در این محله ساکن بوده است و طبق گفته مرحوم جهانگیر سرتیپ پور در کتاب «نامها و نامدارهای گیلان»، شاید مدفن این پیر همان مزاری باشد با نام ملارجب، که هنوز در اتاق مجاور محراب مسجد قدیمی پیرسرا دیده میشود.
این محله قدیمی زادگاه و محل سکونت بسیاری از نامداران و مشاهیرگیلان چون: زنده یاد اکبر رادیِ نمایشنامهنویس، نصرت رحمانیِ شاعر و پروفسور محمود بهزادِ زیست شناس و مانند آن است.
دیدنیهای خیابان پیرسرای رشت
از ابتدا تا انتهای خیابان «پیرسرا» مغازههای کوچک و بزرگ صنایع دستی چشم هر گردشگر و علاقمند به هنر را به خود جلب میکند. سبدها و سفرههای حصیری، قاشق، ابزار و اسباب بازیهای چوبی، گمج و گلدانهای سفالی، ظروف و وسایل تزئینی بومی با رنگها و طرحهای زیبا، محله را تسخیر کردهاند.
پیرسرا بهترین جا برای خرید صنایع دستی گیلان است. صنایعی که با دست های توانمندِ هنرمندان این خطه از سالها قبل باقی مانده است. ردیف کاسههای سفالی، گهوارههای چوبی، سفرهای حصیری و گلدانها جلوی مغازهها، حسی از شور و هیجان را برای هر گردشگری فراهم میکند.
چراغ چند کارگاه نجاری و خراطی قدیمی هنوز در این محله روشن است و از کنارش که عبور میکنی، صدای برش چوب و عطر خوشِ برادههای آن، تو را به سالهای دور میبرد. خراطی حسن آقا، قدیمیترین خراطی خیابان پیرسرای رشت و شاید قدیمیترین خراطی رشت است. حسن آقا میگوید: از شش سالگی خراطی را شروع کرده و تاکنون شاگردان بسیاری را نیز آموزش داده است.
یک کارگاه چلنگری قدیمی نیز در این محله فعال است که صاحب جوانی دارد که جزو معدود هنرمندان چلنگری هستند که امروزه در این حرفه در کارگاه خود مشغول به کارند. در خراطی حسین آقا، چاقو، تیغه، داس، تبر و ابزار کشاورزی و خراطی به چشم میخورد.
مغازههای قدیمی پرنده فروشی این محله نیز، با صدای پرنده های پرسر و صدایِ رنگی و زیبا از جذابیتهای پیرسراست. انبوهی از قفسهای کوچک و بزرگ رنگی با پرندگانی چون: قناری، طوطی، مرغ عشق، مرغ مینا و فنچ، از دیدنیهای این محله است.
صاحب برخی مغازهها سالهاست که در این خیابان مشغول به کار هستند و در این حرفه، مو سپید کردهاند. بیشتر آنها، مغازه و کارشان را از اجداشان به ارث بردهاند. روی دیوار اکثر مغازههای این محله قدیمی، عکس جدّ صاحب مغازه دیده میشود که نشان از آن دارد که این مغازه و حرفه، نسل به نسل چرخیده تا به امروز رسیده است.
آقای «گیاه رنگ خواه» معروف به «گیاهی» از مغازه دارانی است که بیش از شصت سال در زیر حمام تاریخی «گلزار» در عطاریش که نسل به نسل به او رسیده، کار میکند. مغازه اش پر از شیشهها و قوطیهای گل و گیاه و ضماد دارویی است. به محض ورود به داخل مغازه، مخلوطی از عطر بهارنارنج، گل سرخ، گلپر و عطرهای خوشایند دیگر مشام مان را نوازش میکند. آقای گیاهی، عکس پدربزرگ و نیز پدرش را به ما نشان میدهد و با لبخند میگوید که این حرفه خانوادگی آن ها بوده است.
گرمابه تاریخی گلزار خیابان پیرسرای رشت
در سمتِ راست خیابان پیرسرای رشت، از طرف خیابان سردارجنگل، گرمابهای با کاشیهای رنگی، زیبا و خیره کننده قرار دارد. این گرمابه، در اواخر دوره قاجار و در زمان پادشاهی «احمد شاه » ساخته شده و تاریخ پایان ساخت آن، سال ۱۳۳۴هجری قمری ذکر شده است. سردر حمام، کاشی کاریهای ظریفی دارد که در هلال کوچک بالای سردر، بسمالله و ان یکاد و در هلال پایین، تصویر «احمد شاه قاجار» و درحاشیه سردر و کاشی کاری آن، تصاویر سلاطین قدیم ایران دیده میشود. و ابیاتی در بالای سر در، درباره نام معمار و تاریخ شروع و پایان ساخت حمام به چشم میخورد.
این گرمابه قدیمی در تاریخ ۱۱مهرماه ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثیت رسیده است. فضای داخلی این حمام به طور کل از بین رفته است و فقط سردر و کاشیکاریهای آن باقی مانده است. صاحب اولیه این حمام، «مشهدی عبدالله گیاه رنگ خواه»، معروف به «گیاهی» است که جدّ یکی از قدیمیترین کسبه خیابان پیرسرای رشت است که چراغ عطاری قدیمی کنار «حمام گلزار» را هنوز روشن نگه داشته است.
خانه ها و بناهای قدیمی خیابان پیرسرای رشت
در محله پیرسرای رشت که قدم میزنیم، هنوز خانههای قدیمی و منحصر به فردی که یادآور سالهای دور است، خودنمایی میکنند. خانههای قدیمی با زیر بنای بزرگ، درهای چوبی و انبوه پنجرهها، و سقفهای سفال به سر، نشان از حضور معماری قدیمی این محله دارد.
یکی از آنها، خانه «گیگاسری» است که امروزه خالی از سکنه و فرسوده است. دیگری، خانه ۱۱۴ ساله «شفیعی ماسوله» که آخرین وارث خاندان با ۸۲ سال سن هنوز در آن زندگی میکند. جلوی این خانه قدیمی، همیشه یک ماشین فولکس واگن پارک است که خود یک جاذبه تاریخی محسوب میشود.
بنای صد و چند ساله بزرگ دیگری نیز با درها و پنجره های چوبی فراوان توجه هر رهگذری را به خود جلب میکند. زیر این بنا چندین مغازه صنایع دستی مشغول به کارند. به گفته کسبه قدیمی، این بنا در سال ۱۳۰۰ خورشیدی، نظمیه (شهربانی) و پس از آن تا سال ۱۳۵۹ مدرسهای به نام سروش بوده است که سالها بلااستفاده ماند و البته امروزه چند خانواده در آن زندگی میکنند.
یکی دیگر از این خانههای قدیمی، خانه خاندان «شیرازیزاده» است. این خانه بزرگ و زیبا توسط «پوران شیرازیزاده» همسر شاعر معاصر زنده یاد «نصرت رحمانی» حفظ شده است. نصرت رحمانی، شاعر معاصر در سالهای پایان عمرش به رشت آمد و در خانه همسرش ساکن شد. این خانه سالها میزبان شاعران، نویسندگان و اهالی قلم گیلان بود.
وجود مغازههای صنایع دستی بومی گیلان برای خرید و تماشا، بناهای تاریخی و خانههای قدیمی با جذابیتهای بصری سنتی و حضور کارگاههای مشاغل سنتی که میروند به دست فراموشی سپرده شوند و در نهایت همه دیدنیهای دلپذیر این محله قدیمی، خیابان پیرسرای رشت را به پازلی به جامانده از تاریخ و هنرِ گذشته، تبدیل کرده است.
نویسنده:الهام کیانپور
عکسها: فرزاد فخرایی
منبع:نابرو